विश्वलाई यति कुरूप, वीभत्स, घीनलाग्दो र उदेकलाग्दो कसले बनाइ रहेछ भन्ने कुरा थाहा पाउँदा मानिस स्वयंमाथि प्रश्न गर्न विवश हुन सक्छ कि किन यसो भइरहेको छ? यसको सही जवाफ कहाँ सजिलै पाउन सकिन्छ। कठीन छ बुझ्न, गाह्रो छ पहिल्याउन। किनकि देखिने कुरा एउटा छ, भइरहेको छ अर्को कुरा।विचरा प्राणी जगत्का अरू कुनै पशुपक्षीहरूले विश्वलाई निर्लज्ज र कुरूप बनाएकै होइनन्, लुछाचुडी अरू कुनै पशुप्राणीले गरेकै होइनन्। उनीहरू त आफ्नै प्रकृति, स्वभाव र अनुकूलताको विवशतामा बाँची रहेका छन्। प्रकृतिको दोहन भन्ने कि शोषण मानिसले जति अरूले गर्न सक्ने कुरै होइन पनि।पृथ्वीमा जे-जति स्रोतहरू छन्, खानीहरू छन्, सम्पदाहरू छन् तिनको उपभोग गर्ने पनि मानिसबाहेक अरू कुनै पशुप्राणीहरू छैनन्।यसैले भन्नै पर्ने हुन्छ कि अरूलाई गाली गर्नुको, दोष लगाउनुको कुनै तुकै छैन।सम्पदा, सम्पत्ति र अमूल्य स्रोतहरूको उपयोग र उपभोग गर्ने मानिसबाहेक कोही छ? यसो हुँदा पनि मानिस आफ्नो भाग्यलाई सरापेर बसिरहेको हुन्छ कि मैले केही पाइनँ, केही गर्न सकिनँ, केही भएन भनेर। कस्तो दुर्भाग्य छ! यसलाई विडम्बना नभनेर के भन्ने? चाहाने हो र दृढतासाथ लाग्ने हो भने नहुने केही छैन, पाउन नसक्ने कुरा सायदै छैन। यो त ठीक यस्तै भयो कि सूर्य सबैका लागि समान रूपले विना भेदभाव प्रकाश, तेज बाडिरहेका छन् तर कोही-कोही ढ्यामढुम्म ढोका थुनी अध्यारो भयो भनेर सूर्यलाई सत्तोसराप गरेर बसिरहेका हुन्छन्।जति चुनौती छन् अवसरहरू पनि त्यत्तिकै छन्।तिनलाई बेहोरेर अगाडि बढ्नेहरूको कमी नै समस्याको जड हो भने हुन्छ।
अधिकांश मानिसले बुझ्नै सकेको हुँदैन कि वास्तविक जीवन भनेको के हो? उही गोरखधन्दा, उही बिहान-बेलुकाको हात-जोडाइको लागि असिना-पसिना, उही छिनाझप्टी, उही ईर्ष्या, उही पाखण्डी, उही उदासीनता, उही निराशता, उही स्वार्थ र जीजिविषा नै पो जीवन हो कि भन्ने भ्रम परेको छ।यही सीमित सेरोफेरोमै जीवन चलिरहेको छ युगौँयुगदेखि मानिसहरूको।जीवनभित्रको रहस्य खोज्नपट्टिलाग्दा कि मानिस दर्शन र वेदान्तशास्त्रको गहिराइमा कि मनोविज्ञानको मनष्चक्रमा, कि धर्मान्धताको कठघरामा ठडिन पुगेको हुन्छ तर त्यसको छनक उसले पाउनै सकेको हुँदैन कि कहाँ उभिन पुगेँ भन्ने कुराको। जीवनलाई बाँच्न जानेको खण्डमा यति सौन्दर्यपूर्ण, यति रसिलो, यति भरिलो र यति आनन्ददायक छ कि के भन्ने! यसका लागि धन-सम्पत्ति, भौतिक समृध्दि, प्रशस्त विद्या-शिक्षा, प्रतिष्ठा चाहिन्छ भन्ने पनि छैन।कसैका लागि केही बेरका लागि यी आधार र माध्यमजस्तो बन्न पुगे पनि ती नभई नहुने जरुरी कुरा भने होइन। नहुँदामा कुनै रोकावट छैन, हुँदामा पनि कुनै हानी छैन।ती सबै भएर अझ सदुपयोग गर्न पाइयो भने त के चाहियो ! यसैलाई भन्छन् सुनमा सुगन्ध ! हुनेहरू थोरैले मात्र आफूसँग भएको स्रोत-साधनको सदुपयोग गर्न जानेका हुन्छन्। धेरैले त मन फुकाउन, हात फुकाउन, हृदय फुकाउन जानेकै हुँदैनन्। दियो कि सकियो, बाड्यो कि रित्यो भन्ने गलत बुझाइमा अल्मलिरहेका हुन्छन्।
जीवनलाई सर्वाङ्ग रूपले बुझ्न नसक्दा मानिसले नपाउनु दु:ख पाइरहेको छ, अनेक कष्ट झेलिरहेको छ, पीडाको कहालिलाग्दो यातना भोग गर्न बाध्य छ।जीवन बनाउने कुरा कहाँ सिक्ने मानिसलाई भ्रम पनि छ।सबै विद्यालय, कलेज, विश्वविद्यालयमा यो पाइने कुरा पनि होइन। किनभने आधुनिक शिक्षाको लक्ष्य अर्थकरी बन्न जाँदा विद्यालय, कलेज एवं विश्वविद्यालय त साक्षरता अभियानका केन्द्र वा कुनै चाँहि सूचनाको स्रोत सङ्ग्रह केन्द्रजस्ता बन्न पुगेका छन्।प्राविधिक तथा विज्ञानसँग सम्बन्धित शिक्षा जोडतोडसँग अगाडि बढिरहेको छ तर त्यहाँ जीवनलाई चाहिने कतिपय जीवनदायिनी विषयहरूको अभावको कारण निरसता झाँगिदै गइरहेको तर्फ सोच्नुपर्ने बेला आइसकेको छ।
समयको मागअनुसार जीवनलाई चलाउन समयसापेक्ष शिक्षा एवं विद्याको अपरिहार्यतालाई बिर्सन सकिन्न। बिर्सियो कि समयअनुसार पछि पर्दै गई अन्ततोगत्वा जीवन नै बोझझैँ बन्न पुग्छ। विश्वका कतिपय देशहरूमा यस्तो स्थिति नभएको होइन।जसको कारण देश र जनताको न जीवनस्तर न चेतनाको स्तरलाई नै जागृत गर्न सकिएको छ। समयानुकूल शिक्षाको आवश्यकताको साथै आत्मज्ञानलाई जगाउन सक्ने लक्ष्य, विचार र धारणा भएको एवं चेतनाको स्तर बढाइ मानिसलाई मनुष्यताको सिढीमा उकास्ने आत्मिक ज्ञानको आवश्यकतालाई जहिलेसम्म बुझ्न सकिन्न तबसम्म मानवताको साँचो विकास हुन सक्ने अवस्थै रहन्न।आत्मिक ज्ञानलाई कुनै धर्म, सम्प्रदायको बिल्ला भिराइदिएर गल्ती गरिरहेका छौँ। यसको कुनै धर्मविशेष वा सम्प्रदायविशेषसँग साइनो नै छैन भनिदिए हुन्छ।आत्मिक ज्ञान वा अध्यात्म ज्ञान जे भनौँ त्यो भनेको अरू केही नभई सबैको अस्तित्वको स्वीकारोक्ति वा आफू भएर संसारका यावत् वस्तुहरूको निरीक्षण गरेर बुझ्न प्रयत्न गर्नु भन्ने हो। यसलाई नबुझेर मानिसहरू अनेक किसिमका दर्शनमा अल्मलिन पुगेका हुन्छन्। बुझ्नु पर्ने गूढ कुरालाई पाखामा थन्काइ बाहिरी कुराहरूमा, विधिका कुराहरूमा, कर्मकाण्डका अनेक विधि तानाबानामा जेलिरहेका हुन्छन् र जीवनलाई निस्सारता र उल्झनतर्फ लग्न जानी-नजानी अभिप्रेरित भइरहेको नै देखिन्छ।
थोरै यस्ता भाग्यमानी हुन्छन् जसलाई यस मार्गको पथिक बन्न कसैले सिकाइरहनु पर्दैन तर अधिकांश मानिसहरूको प्रवृत्ति यस्तो हुन्छ कि उनीहरूलाई कि कुनै आधिकारिक व्यक्तिले कि कुनै घटना या दुर्घटनाले कि कुनै पुस्तक र शास्त्रको माध्यमले उनीहरूको अवचेतनमा रहेको सुषुप्तावस्थालाई झङ्कृत तुल्याइदिनु पर्ने हुन्छ। कतिपय विचारकहरूले कहाँनिर गल्ती गरिरहेका हुन्छन् भने कसैलाई सिकाएर कोही असल बन्नेवाला छैन जबसम्म ऊ स्वयं प्रवृत्त हुँदैन। केही हदसम्म यो सत्यको निकट रहे पनि सोह्रै आना सत्य भने यो छैन। जीवनमा जरुर केही यस्ता कुराहरू छन् जसलाई सिक्नु र सिकाउनु जरुरत पर्दैन तर धेरै यस्ता पक्ष छन् जसलाई कसैले नसम्झाइदिइ हुँदैन, कसैले झङ्कृत नतुल्याइदिई हुँदै हुँदैन।
जीवन र जगत्प्रति यथार्थ भावले आत्मनिरीक्षण गर्न जब मानिसले सुरु गर्छ अनि सम्झे हुन्छ कि आत्मिक ज्ञानको मार्गको पथिक हुने क्रमको प्रारम्भ हुन थाल्यो।यस्तो भोक र खोजप्रति अहंता र घमण्ड बढ्न थाल्यो भने चाँहि सम्झनु पर्ने हुन्छ निराशाका दिनहरू आफू सामुन्ने तम्तयार भएर बसेका छन्। जसरी यात्रालाई सजिलो पार्नु छ भने आफूसँग झिटिगुण्टाहरू जति थोरै भयो त्यति सुगम हुन्छ। त्यसैगरी हिंसा,राग, द्वेष, ईर्ष्या, अहंता, घमण्डको भारी आफूसँग जति राख्यो त्यति जीवन कष्टकर हुन थाल्छ।त्यसैले सके जति दुर्गुण र दुर्व्यसनका भारीलाई समयमै हलुका पार्न सकियो भने जीवन सुखदायक, शान्तिप्रदायक र आनन्ददायक हुन पुग्छ।यो कुरा महत्त्वपूर्ण छ कि आत्मज्ञान र आत्म निरीक्षणैबाट जीवन, जगत् र ईश्वरप्रति या सत्यप्रतिको अनुसन्धान र बोधक्षमताको उद्गम हुन्छ।
तपाईँ छर-छिमेकप्रति कस्तो व्यवहार गर्नु हुन्छ? पशुपक्षी, वनस्पति र प्रकृतिप्रति के भाव राख्नु हुन्छ? आचरण, बानी, बेहोरा, आहार, विहार कस्तो बनाएको छ? सङ्गत कस्तो छ? जीवन, जगत्प्रति कस्तो धारणा र भावना बनाएको छ? हेर्दा यी विषयहरू सामान्यझैँ लाग्छ तर तिनको जीवनमा यति महत्त्व छ कि के भन्ने आश्चर्य लाग्छ।महत्त्वपूर्ण विषयलाई सामान्य सम्झिदिएकोले सर्वत्र भूलमाथि भूल थपिदै गएको छ।जीवन आत्मलाभको बाटोमा छ कि आत्मघातको गोरेटोमा छ थाहा पाउने कसीलाई नै छायामा पारेर जीवनको सही पहिचान गर्न सकिएला? यो हुन सक्ने कुरै होइन। पल-पलमा होशमा रहन सकिए, क्षण-क्षणमा आत्मनिरीक्षण गर्न सकिए जीवनका हरेक मोडमा नवीनता, मनमोहकता र आनन्दको परिदर्शन गर्न कुनै गाह्रो पर्दैन।कर्ममा कुशलता, सोचाइमा वृहदता, चिन्तनमा पूर्णताको स्थिति आत्मिक ज्ञानको परितुष्टीबाटै सम्भव हुन सक्छ, जीवनको सौन्दर्य यसैमा लुकेको छ यसलाई जसले उघार्न जान्यो उसैले दिव्यतालाई भेट्टाउँछ, परम तत्त्वलाई फेला पार्दछ।
***************
No comments:
Post a Comment